Gündelik hayatta “psikoloji” etiketiyle epeyce karşılaşırız. Örneğin, “psikolojisi bozulmak” kalıbını kuvvetle muhtemel siz de sıklıkla kullanıyorsunuzdur. Oysaki psikoloji, “bozulabilen” bir şey değildir. Bunun için İngilizcede “mood” sözcüğü kullanılır. Türkçede ise bir zamanlar “haletiruhiye” denirmiş. Yani psikoloji, ruh durumu demek değildir. Psikoloji kelimesi, Eski Yunanca “psişe” ile “logos” kelimelerinin birleşiminden ibarettir. Psişe, “ruh” diye de çevrilebilen, aslen nefes anlamına da gelebilen bir kelimedir (bkz. Dürüşken, 1994). Daha ziyade iradi hareketleri ifade eder. Antik Yunanların dikkatini, nefesin varlığındaki hareketlerle yokluğundaki hareketlerin uyumsuzluğu çekmiş olmalı. Nefesi can anlamında kullanmış, yaşayanlar ile yaşamayanların farkı gibi düşünmüş olabilirler. Logos ise bir disiplini ifade eder. Belirli bir konuda sistematik olarak edilmiş sözleri, yani o konunun mantığını tanımlıyor. Dolayısıyla psikoloji, “canlı hareketlerinin bilgisi” gibi bir manaya geliyor. Türkçeye ilk önce “ruhiyat,” biraz sonra “ruh bilim” diye çevrilmişse de psikoloji kelimesi bugün genel kabul görmüş ve Türkçeye de mal olmuştur. Bir psikolog, psikoloji sözcüğünden “ruh durumunu” değil, yukarıdaki çerçeveyi anlar.
Psikolojinin genel kabül görmüş olan kitabi tanımını ele alalım şimdi: İnsan ve hayvan davranışlarını ve bu davranışların arkasında yatan zihinsel süreçleri inceleyen bilimdir, denir. Bu tanımda hatalar bulunmaktadır. İlkin canlılar alemi altı büyük krallıktan oluşur: Arkeler, bakteriler, protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar. İnsan, hayvanlar krallığının bir üyesidir. Biyolojideki teknik ismimiz “Homo sapiens”dir. “Homo” insan demektir, “sapiens” ise bilen demek. Yani “bilen insan.” Tüm bu tanımlamaları yapabilen tek tür biz olduğumuz için kendimizi diğer canlılardan bu tanımlama kabiliyetimiz üzerinden ayırmamız pek tabiidir. Bilme yetisi olan tek tür biz olmasak da böyle tanımlar yaparak bilen başka bir tür yoktur.
* Yıldız, T. (2021). Gelişimin kaynakları ve temel kavramlar. S. Karakelle ve T. Yıldız (Ed.), Gelişim Psikolojisi (s.26-53) içinde. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. (.PDF)
Yorumlar