“Tiyatroyu tiyatrodan kurtarmak”: Pedagoji, piyasa ve henüz kurulamamış bir dünya üzerine*

Tiyatro yalnızca tiyatro metinleriyle, sahne teknikleriyle ya da oyunculuk egzersizleriyle yapılamaz. Oyunculuk, yönetmenlik, dramaturji ve sahne tasarımı gibi disiplinler, kendi iç tekniklerinin çemberinde kalarak ne serpilebilir ne de derinleşebilir. Tiyatronun varoluşsal hamuru, disiplinler arası bir karmadır: Bedenin anatomisi ve fizyolojisi, sesin akustik prensipleri ve mekânın mimari mantığı, canlandırılan karakterin psikolojik katmanları ve içinde yaşadığı hikâyenin sosyolojik dokusu, üretim için gereken malzemenin ekonomisi ve sanatların binlerce yıllık tarihi—bütün bu bilgi alanları, tiyatronun düşünme ve yapma biçimlerinin ayrılmaz, asli parçalarıdır. Buna rağmen bugün Türkiye’de, gerek köklü devlet konservatuvarlarında gerekse bir sektör haline gelerek hızla çoğalan özel kurs ekosisteminde, tiyatro eğitimi çoğu zaman bir istihdam vaadine indirgenmiş, daraltılmış bir “teknik eğitim” programına dönüşmektedir. Oysa pedagojinin asli derdi, tekniği asla yadsımadan, onu çok daha büyük ve anlamlı bir dünyaya bağlamaktı: bilime, tarihe, topluma, felsefenin kadim etik-politik sorularına. Pedagojinin amacı, tiyatroyu bir meslek edindirme kursu olarak değil, birlikte düşünmenin, hissetmenin ve tartışmanın kamusal bir dili olarak kurmaktı.

Bu entelektüel ve estetik daralmanın nedeni yalnızca yerel alışkanlıklarımızın bir sonucu değil, aynı zamanda çağın ruhuna sinmiş küresel bir ideolojinin yansımasıdır. Neoliberal eğitim anlayışı, tiyatro pedagojisini bireysel kendini gerçekleştirme ve “istihdam edilebilirlik” gibi piyasa hedeflerine sabitleyerek, sahneyi burjuva bireyciliğinin en son ve en parlak deneme alanlarından biri hâline getirmektedir. Bu yeni düzende roller yeniden dağıtılmıştır: Aktör, artık “kendi markasını yöneten bir girişimci”, yönetmen “estetik koordinatörlük yapan bir sahne müteahhidi”, yazar ise piyasaya “içerik sağlayan bir tedarikçi” olarak kodlanmaktadır. Eğitim de bu parçalanmış rollere uygun biçimde yeniden tasarlanır. Stüdyo derslerinin sayısı artar, ancak anatomi bilgisiyle ses tekniği, mekân teorisiyle sahne tasarımı, psikolojiyle karakter inşası arasındaki yaşamsal damarlar bir bir koparılır. Sonuçta ortaya trajikomik bir tablo çıkar: Bir öğrenci diyaframını saatlerce çalıştırır ama bedenin temel mekaniğini, kas ve iskelet sisteminin hareket prensiplerini bilmez; Hamlet’in melankolisini tutkuyla yorumlamaya çalışır ama ne duygulanım teorisine ne de yasın toplumsal psikolojisine dair tek bir metinle dahi karşılaşmamıştır. Bu durum, yalnızca basit bir pedagojik eksiklik değil, aynı zamanda tiyatronun hayatla, toplumla ve hakikatle kurduğu o kadim sözleşmenin feci şekilde delinmesidir.

* Yıldız, T. (2025). “Tiyatroyu tiyatrodan kurtarmak”: Pedagoji, piyasa ve henüz kurulamamış bir dünya üzerine. Tiyatro Tiyatro Dergisi. https://tiyatrodergisi.com.tr/tiyatroyu-tiyatrodan-kurtarmak-pedagoji-piyasa-ve-henuz-kurulamamis-bir-dunya-uzerine/ (Erişim tarihi: 7 Eylül 2025)

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Spinoza'nın kudret, Bakhtin'in karnaval ve Lecoq'un beden kavramlarının münasebeti üzerine*

Resim
Felsefe tarihinin en devrimci hamlelerinden biri, Baruch Spinoza’nın zihin ile beden, Tanrı ile doğa, iyi ile kötü arasındaki kadim duvarları yıkarak her şeyin tek bir tözün, tek bir doğanın farklı görünümleri olduğunu ilan etmesidir. Bu fikir, yani içkinlik felsefesi, Tanrı’yı gökyüzünden yeryüzüne, bedenin ve maddenin tam kalbine indirir. Bu, yalnızca soyut bir metafizik tartışma değil, aynı zamanda sahne sanatları için de derin sonuçlar doğuran bir aydınlanmadır. Eğer beden, ruhun bir hapishanesi ya da aşağı bir uzantısı değilse; eğer düşünce, yalnızca zihnin bir faaliyeti değilse, o halde sahnedeki beden ne anlama gelir? İşte bu sorunun en güçlü ve en pratik yanıtlarından biri, yirminci yüzyılın büyük tiyatro devrimcisi Jacques Lecoq’un pedagojisinde bulunur. Lecoq, Spinoza’nın felsefi sezgisini ete kemiğe büründürerek, bedeni yalnızca bir eylem aracı değil, bizatihi bir düşünme, bilme ve var olma merkezi olarak sahneye yerleştirmiştir. Bu iki düşünürün dünyası arasında köprü kuran...
Cont./Devamı »

Kukla: Temsil, algı ve gerçeklik*

Resim
Vual Urla’nın huzur dolu zeytinliğinde, ağaçların gölgesinde bir atölye… Birkaç rulo atık kâğıt ve biraz bant. Fiziksel gerçeklik bundan ibaretti. 12. Toprak Sahne Tiyatro Festivali kapsamında, Cengiz Samsun ve Sinem Öztürk yürütücülüğünde, profesyonel oyuncular, amatörler ve tiyatroseverlerden oluşan bir grup, bu basit malzemelerle çalışmaya başladı. Ortaya bir turna ve bir yılan çıktı. Ancak asıl olay, bu figürler hareket etmeye başladığında yaşandı. Birkaç kişinin kolektif bir çabayla, nötr yüzlerle ve adeta tek bir bedene dönüşerek canlandırdığı o buruşturulmuş kâğıt yığını, artık bir kâğıt yığını değildi. Süzülen bir turna, kıvrılan bir yılandı. Fiziksel nesne, algısal bir gerçekliğe dönüşmüştü. O an, atölyedeki herkes için tiyatronun en temel sorusu yeniden canlandı: Gerçeklik nedir ve sanat bu gerçekliği nasıl kurar? Bu yazı, kukla sanatını folklorik bir gelenek ya da küçümseyici bir ifadeyle “çocuk eğlencesi” olarak gören sığ bakışa bir itirazdır. Aksine, kuklanın psikolojik, a...
Cont./Devamı »