“Zengin Mutfağı”: Politik bir estetikten nostaljik bir tüketime*

Vasıf Öngören’in Zengin Mutfağı adlı oyunu, yalnızca Türk tiyatrosunun değil, Türkiye’deki sınıf ve siyaset düşüncesinin sahnede geçirdiği evrimin de sembolik bir aynasıdır. 1977’deki ilk sahnelemesinden 1988 tarihli sinema uyarlamasına, oradan 2018’deki DasDas prodüksiyonuna uzanan yolculuk, yalnızca estetik tercihler ya da oyunculuklarla değil, politik tahayyülün ve seyirci beklentilerinin nasıl değiştiğini de gözler önüne serer.

Oyun, 15-16 Haziran 1970 işçi direnişini arka plana alır ve hikâyesini bir burjuva evinin “arka odası” olan mutfakta kurar. Bu tercih, sınıfsal çatışmanın yalnızca sokaklarda değil, gündelik yaşamın görünmez alanlarında da sürdüğünü gösteren çarpıcı bir dramaturjik karardır. Öngören’in kaleme aldığı Zengin Mutfağı, sadece bir dönem tablosu değil; sınıf mücadelesinin suskunluk, bağlılık, jest ve dil gibi mikro formlarla nasıl işlediğini anlatan bir yapıttır. Lütfü Usta karakteri, efendisine sadakatle bağlıyken sınıfına karşı sorumluluğunu da hisseden, bu gerilim arasında sıkışan bir figürdür. Ancak bu figür klasik anlamda bir trajik kahraman değil, seyircinin özdeşlik kurmadan eleştirel bir mesafeyle izlemesi gereken epik bir tiptir. Bu yönüyle oyun, Brecht’in epik tiyatro kuramının Türkiye sahnesindeki en yetkin yansımalarından biridir.

Öngören yalnızca Brecht’ten etkilenmekle kalmaz, onu bilinçli biçimde yeniden yazar. Zengin Mutfağı, Brecht’in faşizm karşıtı oyunu III. Reich’ın Korku ve Sefaletinin “Tebeşir İşareti” bölümünü 1970’lerin Türkiye’sine uyarlayan politik bir hamledir. O dönemde tiyatro yalnızca estetik bir uğraş değil, sokağın ideolojik mücadele alanlarının uzantısıydı. Sahne, düşünsel sarsıntı yaratmanın ve toplumsal dönüşüm çağrısında bulunmanın kamusal zeminine dönüşmüştü. Öngören için tiyatro, pasif bir anlatım biçimi değil, politik düşüncenin eyleme döküldüğü bir sahaydı. Bu bağlamda Zengin Mutfağı, seyirciyi empatiye değil, eleştiriye çağıran bir yapı kurar; epik biçimiyle duygulanımı değil, düşünmeyi hedefler.

* Yıldız, T. (2025). “Zengin Mutfağı”: Politik bir estetikten nostaljik bir tüketime. Tiyatro Tiyatro Dergisi. https://tiyatrodergisi.com.tr/zengin-mutfagi-politik-bir-estetikten-nostaljik-bir-tuketime/ (Erişim tarihi: 27 Haziran 2025)